Najlepiej zachowane są kenozoiczne wulkany na Dolnym Śląsku. Najstarsze skały wulkaniczne pochodzą z oligocenu
(kamieniołom Męcinka), działalność wulkaniczna mogła się zakończyć w pliocenie lub nawet w plejstocenie (małe organy
myśliborskie). W tym czasie wzmożony wulkanizm występował w wielu rejonach Europy środkowej. Wulkany na Dolnym
Śląsku były typu tarczowego, o zasadowym charakterze lawy. Właściwe stożki wulkaniczne zostały zniszczone przez późniejszą
erozję, zostały tylko głównie wypełnienia komina z fragmentami lawowymi lub lawowo-popiołowymi stożka.

W miejscowości Wilcza Góra, na południe od Złotoryi, w obrębie nieczynnego kamieniołomu bazanitu, stworzony został rezerwat.

Bazanit jest ciemną, prawie czarną skałą
o drobnych kryształach, których nie
można rozpoznać został rezerwat.
Bazanit jest ciemną, prawie czarną skałą
o drobnych kryształach, których nie
można rozpoznać makroskopowo.

W kamieniołomie odsłaniają się lawy dwóch
generacji. Skały wulkaniczne starszego poziomu
zawierają agregaty kryształów oliwinu, młodszego
poziomu są w nie uboższe. Dlatego oliwinów warto
szukać w niższej części kamieniołomu. Są tam
również dobrze widoczne, w ciemnych bazanitach,
jasne fragmenty skał porwanych przez
wydostającą się lawę, zwane porwakami.

W skałach obu generacji występuje cios
kolumnowy (regularne spękania w
kształcie kolumn). Najbardziej
spektakularnie wygląda cios kolumnowy w
górnej części kamieniołomu. Spękania
rozchodzą się wachlarzowato, rozchylając
się ku dołowi. Cios mógł powstać w czasie
stygnięcia, pod wpływem kurczenia i
osiadania środkowej części wulkanu.

Podobne rozchylenie i charakter ciosu kolumnowego można obserwować w chronionej jako zabytek przyrody nieożywionej
Czartowskiej Skały zwanej również Czarcią Skałką. Znajduje się ona na północ od drogi prowadzącej z Jawora do Świerzawy.
Jest to bardzo dobrze odsłaniający się czop wulkaniczny.

Skała jest nafelinem o czarnej barwie i
drobnych nierozróżnialnych makroskopowo
kryształach. Dzieli się na drobne kolumny
ustawione pionowo w centralnej części i
odchylające się wachlarzowato ku dołowi w
zewnętrznej części czopu.

Góra Ostrzyca koło Proboszczowa wygląda jak stożek wulkaniczny i stanowi rezerwat przyrody nieożywionej. Zbudowana
jest czarnej skały - bazanitu o drobnych, nierozróżnialnych makroskopowo kryształach. Mimo tego, iż góra ma kształt stożka
stanowi prawdopodobnie jedynie fragment stożka wulkanicznego.

Na jego stokach można obserwować
bazaltowe gołoborze (jest to efekt
wietrzenia i tym samym kruszenia skały
chłodnym klimacie w wyniku, czego
powstają nagromadzenia głazów).

Wdzięcznym obiektem obserwacji są tzw. małe organy myśliborskie. Znajdują się na wzgórzu Rataj na południe od Myśliborza.
Można tam dojść idąc szlakiem turystycznym. Na zalesionym wzgórzu pod "organami" znajdują się ławki, na których można
podziwiać urok tego miejsca.

Na bazaltowej
ścianie jest
doskonale rozwinięty
system ciosu
kolumnowego. Cienkie
słupy układają się
wachlarzowato.
Forma ta mogła być
niewielkim czopem
wulkanicznym.

Jedne z najstarszych skał wylewnych z omawianego przekroju czasowego, z oligocenu, znajdują się w kamieniołomie Męcinka.
Jest to czynny kamieniołom, dlatego potrzebne jest zezwolenie na wejście do niego.
Jest to odsłonięcie fragmentu pokrywy lawowej zbudowanej z trachyandezytu. Cała płyta lawowa mogła mieć nawet 100 m
miąższości. W obrębie pokrywy widoczne są spękania równoległe do powierzchni pokrywy.

Ostatnim przedstawionym odsłonięciem jest kamieniołom Gracze koło Niemodlina. Jest to czynny kamieniołom, stąd
konieczność uzyskania pozwolenia na wejście na jego teren. Odsłaniające się skały mogły stanowić dolną część stożka
wulkanicznego. Do wulkanu dochodziły dwa kominy, którymi wydostawała się lawa, mniejszy i większy.

Zagłębienie między dwoma
stożkami było wypełnione
wodą i powstały w nim osady
jeziorne. W późniejszym
okresie zostały one przykryte
kolejnymi potokami lawy.

W centralnej części komina, wypełniający ją bazalt ma spękania kolumnowe, rozchodzące się wachlarzowato w dół. Większa
część wypełnienia samych kominów został już wyeksploatowana. Potoki lawowe, w dolnej części mają cios kolumnowy,
natomiast w górnej struktura skały jest gąbczasta na skutek odgazowania się lawy. Oprócz fragmentu stożka wulkanicznego
zbudowanego z naprzemianległych potoków lawy i brekcji piroklastycznej (składającej się z fragmentów materiałów
wyrzucanych podczas wybuchów wulkanu), występują resztki wypełnienia krateru przez materiał piroklastyczny i lawę. W
początkowym okresie rozwoju wulkanu dominowały lawy nefelinowe, następnie bazanitowe. Skała powstała z wylewów lawy
jest prawie czarna, o nierozróżnialnych makroskopowo kryształach.