BIOTYCZNE CZYNNIKI ŚRODOWISKA MORSKIEGO
 
Morza i oceany stanowią największe środowisko życia na Ziemi, zajmujące trzy czwarte jej powierzchni. Nawet w najgłębszych strefach oceanów, na dnie rowów o głębokości około 11 000 m znaleziono żywe organizmy.

W środowisku morskim, oprócz czynników fizycznych i chemicznych, ważną rolę odgrywają czynniki biotyczne wynikające ze współbytowania różnych kategorii organizmów żywych. Należą do nich: producenci (rośliny zielone), konsumenci (zwierzęta) i reducenci (bakterie).
Producenci
to roślinność obejmująca formy osiadłe oraz jednokomórkowce o planktonicznym trybie życia. Są to organizmy samożywne (autotroficzne), które dokonują syntezy węglowodanów, a następnie białek, wykorzystując wodę, dwutlenek węgla oraz energię słoneczną. Dla przebiegu procesu fotosyntezy niezbędny jest też azot i fosfor. W morzu związki azotu i fosforu pochodzą z produktów metabolizmu zwierząt i pośmiertnego rozkładu organizmów. Są też dostarczane z lądu przez rzeki, toteż najdogodniejszymi obszarami dla rozwoju roślinności morskiej są strefy położone w pobliżu ujść rzek. Roślinność planktoniczna najintensywniej rozwija się w rejonach silnego mieszania i wynoszenia ku powierzchni żyznych wód przydennych, np. w strefach silnych sztormów lub upwellingów. Także w miejscach spotykania się prądów morskich o różnej temperaturze, (jak np. ciepły Prąd Zatokowy i zimny Labradorski), wody bogatsze są w związki azotu i fosforu, ze względu na dużą śmiertelność organizmów stenotermicznych, co stwarza dogodne warunki dla rozwoju planktonu roślinnego. To właśnie fitoplankton, masowo żyjący w prześwietlonych, przypowierzchniowych wodach oceanów, odgrywa największą rolę w produkcji materii organicznej.

Konsumenci
o zwierzęta wykorzystujące pierwotną materię organiczną (roślinożercy), jak też te stanowiące kolejne ogniwa w łańcuchu pokarmowym (m. in. drapieżcy). Konsumenci żyją zarówno na dnie (filtratory, mułojady, skrobacze, czyściciele dna, pasożyty i symbionty), jak też w głębszych i przypowierzchniowych strefach mórz. Należą do nich także ptaki nadmorskie oraz człowiek. Filtratory to przeważnie organizmy osiadłe: gąbki, ramienionogi, małże, liliowce, robaki i niektóre stawonogi (kaczenice, pąkle). Pożywienie uzyskują z wody oddzielając cząstki organiczne i mikroorganizmy unoszące się w zawiesinie. Do filtratorów należą też wieloryby bezzębne, odżywiające się planktonem. Mułojady to głównie robaki i strzykwy, a także niektóre jeżowce. Żyją na miękkim, mulistym podłożu, które często nosi ślady rycia i zaburzenia pierwotnych struktur sedymentacyjnych, takich jak warstwowanie czy laminacja. Mułojady przepuszczają przez swój przewód pokarmowy ogromne ilości mułu, z którego oddzielają substancję organiczną. Innym typem przystosowawczym są skrobacze, do których należą niektóre ślimaki. Żyją na podmorskich skałach, żywiąc się porastającymi je glonami, które zeskrobują przy pomocy specjalnego narządu zwanego tarką (radulą). Tarka, pokryta dużą ilością drobnych ząbków znajduje się w jamie ustnej i jest jak języczek wysuwana na zewnątrz. Gdy ząbki ulegną starciu podczas zdrapywania ze skał pożywienia odrastają nowe. Czyścicielami dna morskiego nazywane są kraby i inne skorupiaki odżywiające się martwymi organizmami. Przy pomocy potężnych szczypiec rozrywają na kawałki pokarm, który następnie rozdrabniany jest przez znajdujące się w jamie ustnej szczęki.
Ryby, ze względu na rodzaj spożywanego pokarmu podzielić można na trzy grupy: planktonożerne (szproty, sardynki, śledzie), odżywiające się drobnymi, bentonicznymi bezkręgowcami (flądry) oraz drapieżne, zjadające inne ryby (rekiny, barakudy). Ssaki morskie są zarówno planktonożercami (wieloryby fiszbinowe), jak i drapieżnikami, odżywiającymi się głównie rybami (wieloryby zębate, delfiny). Morsy natomiast żywią się żyjącymi na dnie mięczakami, głównie małżami.
Reducenci
 
Trzecią kategorię organizmów, z punktu widzenia obiegu materii organicznej w morzu stanowią bakterie. Z powodu roli, którą pełnią nazywane są reducentami, gdyż redukują martwą materię organiczną do prostych związków i pierwiastków chemicznych, które następnie ponownie zostają włączone w obieg.
ŁAŃCUCH POKARMOWY


Pierwsze ogniwo w łańcuchu pokarmowym mórz i oceanów stanowią rośliny (glony morskie), które czerpiąc energię słoneczną i wykorzystując składniki wody syntetyzują związki organiczne. Głównymi producentami biomasy są mikroskopijne, jednokomórkowe glony unoszące się w prześwietlonych, przypowierzchniowych warstwach wody. To właśnie fitoplankton, obejmujący we współczesnych oceanach tysiące gatunków, dostarcza 99% zasobów pokarmowych dla zwierząt morskich. Rozwój fitoplanktonu uzależniony jest jednak nie tylko od ilości światła słonecznego, lecz także od dopływu nieorganicznych związków odżywczych, głównie azotanów i fosforanów. Toteż najliczniejsze jego skupiska znajdują się w pobliżu kontynentów, szczególnie w tych strefach, gdzie ku powierzchni wynoszone są żyzne wody głębinowe (strefy upwellingów). Znajdują się one m. in. u zachodnich wybrzeży kontynentów Ameryki Północnej i Południowej oraz Afryki. Natomiast centralne obszary oceanów, omijane przez prądy, są pozbawione życia i nazywane "pustynią oceaniczną". To właśnie brak związków azotu i fosforu uniemożliwia rozwój planktonu roślinnego w tych obszarach.

ŁAŃCUCH POKARMOWY MORZA SZELFOWEGO (CZTEROOGNIWOWY)
Fitoplankton stanowi pożywienie planktonu zwierzęcego, czyli zooplanktonu, do którego należą widłonogi (należące do skorupiaków), otwornice, promienice, ślimaki skrzydłonogie i inne mniej liczne grupy. Zamieszkują one nieco głębsze warstwy, gdzie żerują na opadających w kierunku dna glonach. Pokarmem roślinnym odżywiają się też niektóre grupy ryb, masowo rozwijające się w strefach upwellingów (np. mała rybka Anchowetta w rejonie upwellingu peruwiańskiego). Kolejne ogniwo łańcucha pokarmowego to drapieżniki, odżywiające się pokarmem zwierzęcym aktywnie zdobytym. W grupie tej dominują ryby, ale należą tu też ssaki morskie.

Morza i oceany stanowią największe środowisko życia na Ziemi, zajmujące trzy czwarte jej powierzchni. Nawet w najgłębszych strefach oceanów, na dnie rowów o głębokości około 11 000 m znaleziono żywe organizmy. Jednak życie w morzach nie jest rozmieszczone równomiernie. Większość organizmów zamieszkuje wody płytkie lub przypowierzchniowe, czyli strefę eufotyczną (A). Dzieje się tak dlatego, że podobnie jak na lądzie rozwój życia uzależniony jest od procesu fotosyntezy. W strefie tej, oprócz fitoplanktonu (1) żyje zooplankton (2), który dostarcza pożywienia drobnym mięsożercom (3), te zaś stanowią pożywienie większych drapieżników, wśród których do największych należą rekiny (4), tuńczyki (5) oraz uzębione walenie (6).

Mieszkańcy głębszych stref są, pod względem odżywiania, uzależnieni od substancji organicznej opadającej na dno. W wodach niezbyt głębokich (np. na szelfach morskich) dno zamieszkują liczne bezkręgowce, takie jak gąbki, jamochłony, mięczaki i szkarłupnie, które żywią się drobnymi, wyławianymi z wody lub zbieranymi z dna, szczątkami organicznymi. W strefach głębszych do dna dociera tylko część opadającej materii organicznej - znaczna część zużyta zostaje w trakcie opadania, w strefie mezopelagicznej (B), przez żyjący tam nekton: ryby (7), kałamarnice (8). Toteż dno oraz wody głębszych stref oceanu - strefa batypelagiczna (C), są znacznie uboższe w żywe organizmy. Dno zamieszkują niektóre szkarłupnie (strzykwy i wężowidła), robaki (9), zaś toń wodną - tzw. ryby głębinowe (10), niektóre skorupiaki.

- powrót -