ŻYCIE W MORZU

	ŻYCIE W MORZU

W morzach jurajskich bujnie rozwijało się życie. Liczne organizmy zasiedlały dna płytkich mórz szelfowych (bentos), inne aktywnie poruszały się w toni morskiej (nekton) lub były biernie unoszone w wodzie (plankton). Niektóre organizmy bentoniczne, takie jak ślimaki lub jeżowce poruszały się po dnie, toteż nazywamy je bentosem ruchomym. Inne nie miały zdolności ruchu, spoczywały swobodnie na dnie lub były do niego przymocowane (bentos osiadły).

STREFA PŁYTKIEGO SZELFU O PIASZCZYSTYM DNIE

Możemy przypuszczać, że w płytkich morzach szelfowych zajmujących obszar Polski żyły liczne i zróżnicowane pod względem gatunkowym zespoły roślinno-zwierzęce, chociaż w stanie kopalnym znajdujemy szczątki tylko nielicznych organizmów. Jako skamieniałości zachowały się głównie te, które miały zdolność wytwarzania trwałych, mineralnych lub organicznych szkieletów np. muszli, kości, pancerzyków. Większość uległa całkowitemu rozkładowi przy udziale grzybów lub bakterii, albo została zjedzona przez padlinożerców.

MECHANIZM POWSTAWANIA SKAMIENIAŁOŚCI

Powstaniu skamieniałości sprzyjało też szybkie przykrycie szczątków przez osad gromadzący się na dnie morza. Kolejne warstwy piasku lub mułu przesyconego wodą z rozpuszczonymi w niej związkami mineralnymi, odcinały dostęp tlenu do szczątków organicznych, chroniąc je przed rozkładem. Pod ciśnieniem gromadzących się osadów woda stopniowo wyciskana była z głębszych warstw, a rozpuszczone w niej sole mineralne wykrystalizowały wiążąc ziarna i zamieniając luźny osad w skałę. Minerały, takie jak kalcyt, krystalizowały też wewnątrz szczątków organicznych lub zastępowały substancje budujące szkielety, co prowadziło do powstania skamieniałości. Późniejsza erozja warstw skalnych (np. przez wodę) lub usunięcie ich przez człowieka (np. podczas eksploatacji bogactw naturalnych) mogą spowodować odsłonięcie skamieniałych szczątków.

Umiejętność odczytywania zawartego w skałach zapisu kopalnego pozwala odtworzyć i poznać fascynujący świat dawnych mieszkańców naszej planety. Skamieniałości dostarczają informacji o środowisku, w którym tworzyły się skały, w tym wypadku o głębokości morza, temperaturze, prądach lub falowaniu wody, a także o dawnym klimacie. Pozwalają też określić wiek skał, w których skamieniałości zostały znalezione. Dyscyplina nauki która zajmuje się badaniem szczątków, a także śladów zwierząt i roślin z minionych epok geologicznych to paleontologia, a badacz który się nimi zajmuje to paleontolog.

Występujące w Polsce jurajskie skały osadowe wraz z inwentarzem fauny i flory dostarczają informacji na temat środowiska biotycznego i abiotycznego mórz, w których powstawały. We wschodniej części Polski dominują skały utworzone w płytkim morzu szelfowym, z przewagą skał węglanowych w części południowo-wschodniej oraz większą ilością skał klastycznych na północy. (patrz mapa występowania jurajskich skał osadowych w Polsce). Wskazują na to zarówno płytkowodne odmiany wapieni, np. wapienie oolitowe, poziomy muszlowców, jak też występujące w nich skamieniałości. Na dnie tego płytkiego morza żyły liczne małże i ślimaki (wśród nich ostrygi i ślimaki gruboskorupowe), ramienionogi, szkarłupnie, jak też glony, a na nich otwornice bentoniczne. Zespoły nektoniczne, obejmujące amonity, belemnity i ryby były mniej liczne niż w głębszych strefach morza.

STREFA PŁYTKIEGO SZELFU O MULISTYM DNIE

Na obszarze położonym na południowy zachód od środkowej części doliny Wisły, obejmującym Jurę Krakowsko-Częstochowską, zachodni kraniec Gór Świętokrzyskich, Kujawy i Pomorze Zachodnie występują osady i zespoły organiczne nieco głębszego morza. Pozwalają one określić środowisko sedymentacji jako głębszy szelf. W skałach jurajskich tego obszaru więcej jest amonitów, a w południowej części występują biohermy gąbkowe, świadczące o dużej ilości tych organizmów zamieszkujących dno morza. Znalezione zostały też fragmenty ichtiozaurów.

STREFA GŁĘBOKIEGO SZELFU

Morze epikontynentalne pokrywające Polskę na północ od Karpat było jednak płytsze niż, znajdujący się na południu Europy, Ocean Tetydy. Górnojurajskie skały osadowe występujące w Tatrach, a szczególnie w Pieninach, wskazują na głębsze środowisko sedymentacji. Brak jest wśród nich wapieni oolitowych i odmian zawierających skrajnie płytkowodną faunę. Duże nagromadzenie fragmentów amonitów w niektórych poziomach świadczy o powolnej sedymentacji spowodowanej większą głębokością morza i znacznym oddaleniem od brzegu.

- powrót -