Odmienność świata jaskiniowego pociągała człowieka od bardzo dawna. Urzekające piękno form naciekowych i minerałów wzbudzało
zainteresowanie poszukiwaczy skarbów, z czasem również coraz szerszego grona naukowców i turystów. Wraz z nasilaniem się penetracji
jaskiń rozpoczął się proces ich niszczenia: każdy pragnął wrócić z podziemi z kawałkiem ich bajkowego świata, niszcząc nacieki, które powstawały setki tysięcy lat.

W wielu jaskiniach nie ma już
śladów pradawnego życia - zniknęły
grube pokłady kości wymarłych
zwierząt, które mikroklimat
jaskiniowy przechował przez
długie wieki, a człowiek
zdewastował w tak krótkim czasie.
Jedyny ocalały kompletny szkielet
niedźwiedzia jaskiniowego,
pochodzący z jaskini Magurskiej w
Tatrach, można obejrzeć w
Muzeum Przyrodniczym w Łodzi.

Często straszą nas wyszczerbione pozostałości po pięknej szacie naciekowej, której
odbudowania się - my, nasze dzieci ani nawet nasze wnuki nie dożyjemy. Jedną z
nielicznych jaskiń zachowanych w postaci niezniszczonej jest jaskinia Niedźwiedzia w
Sudetach, udostępniona obecnie dla ruchu turystycznego, w której możemy oglądać
piękną szatę naciekową i pokłady kości zwierząt w takiej postaci, w
jakiej je natura zostawiła.

Ogromnym zagrożeniem dla jaskiń jest przemysł wydobywczy silnie rozwinięty w
niektórych regionach ich występowania. W wyniku prowadzenia robót górniczych
zaburzana jest cyrkulacja wód podziemnych i poziom wody gruntowej. Wstrząsy i
drgania wywołane używaniem ciężkich maszyn i materiałów wybuchowych często
powodują pękanie polewy naciekowej i odrywanie się od stropu i ścian nacieków w
jaskiniach położonych w sąsiedztwie kopalń. Jednak najtragiczniejsza w skutkach jest
działalność kamieniołomów, które rozrastając się "pochłaniają" nieraz całe wzgórza, a
wraz z nimi - jaskinie w nich wykształcone. W ten sposób zostało zniszczonych
całkowicie lub częściowo wiele jaskiń przede wszystkim w Sudetach. Niektóre spośród
nich wyróżniały się bogatą szatą naciekową

Pierwsze pisemne wzmianki o odwiedzaniu jaskiń (a
także wskazówki jak je chronić) pochodzą z XVII wieku.
Zainteresowanie jaskiniami, potęgowane nieraz
marzeniami o mitycznych skarbach, wzrastało z
dziesięciolecia na dziesięciolecie. Poza turystami i
naukowcami bywała w nich również okoliczna ludność
poszukująca i wydobywająca z jaskiń szczątki kostne
oraz mleko wapienne, stosowane do celów
leczniczych. W XIX wieku zwiedzanie jaskiń było już na
tyle popularne, że kilka spośród nich udostępniono dla
turystów wytyczając znakowane szlaki (np. jaskinia
Mylna w Tatrach - na skutek używania pochodni w
ciągu miesiąca od jej udostępnienia zniszczone zostały
polewy naciekowe z mleka wapiennego).
W latach 1920-1954 pod hasłem badań
speleologicznych prowadzono intensywne
poszukiwania nowych atrakcyjnych turystycznie jaskiń
niestety najczęściej dewastując je. Wynoszono
ogromne ilości okazów przyrodniczych - elementów
szaty naciekowej, minerałów i kości zwierząt, które nie
zostały opracowane ani zinwentaryzowane i w efekcie
w większości zaginęły. W połowie XX wieku w Tatrach
odkrytych było już prawie 100 jaskiń o łącznej długości
14 km.

Prawdziwe oblężenie jaskinie zaczęły przeżywać w
latach 50-tych ubiegłego stulecia (XX w.). Wówczas
powstało wiele prężnie działających klubów
speleologicznych, których głównym celem były
osiągnięcia sportowe i eksploracyjne. Stosowano przy
tym często metody naruszające równowagę
mikroklimatyczną lub wręcz niszczące ekosystem.
Jaskinie postrzegano jako pustki skalne, a za godne
ochrony uważano jedynie nacieki, pomijając znaczenie
jaskiń jako unikatowych, bardzo specyficznych
środowisk przyrodniczych. W celu odkrycia nowych
ciągów rozkopywano zawaliska i namuliska
wypełniające korytarze, rozkuwano zbyt wąskie do
przejścia zaciski, lewarowano (wypompowywano
wodę) syfony, co powodowało zmianą cyrkulacji
powietrza w jaskini, a w konsekwencji erozję nacieków.

Ochrona środowiska przyrodniczego jaskiń stanowi od lat duży problem. Są one obejmowane
ochroną jako obiekty w ramach Parków Narodowych (np.: jaskinie tatrzańskie), Rezerwatów
Przyrody Nieożywionej (np.: jaskinie Raj i Chelosiowa Jama w G. Świętokrzyskich, jaskinia
Niedźwiedzia w Sudetach) lub Pomników Przyrody (np.: jaskinie Skiby i Małogoszcz
w G. Świętokrzyskich, jaskinia Solna Jama w Sudetach), jednak nie przynosi to oczekiwanych
rezultatów. Zamykanie kratami otworów jaskiń jest również mało skuteczne. Obecnie najlepsze
efekty ochrony przynosi udostępnianie jaskiń dla celów turystycznych w sposób zorganizowany, z
ciągłym nadzorem, limitowaniem ilości zwiedzających i, przede wszystkim, stałym monitorowaniem
parametrów mikroklimatu oraz kondycji fauny i flory w jaskini. Nie da się jednak, ze względów
finansowych i organizacyjnych wprowadzić tego w życie we wszystkich, ani nawet w połowie jaskiń
w Polsce.

Dlatego też najważniejszym jest, aby każdy z nas postrzegał jaskinię nie jako ciemną, wilgotną i
zimną "dziurę", do której można wrzucić niepotrzebne śmieci lub zostawić na ścianie
pamiątkowy napis, ani też jedynie jako pole do popisu dla naszych sportowych i eksploracyjnych
wyczynów. Musimy dostrzec w niej wartościowy i nietypowy ekosystem, bardzo wrażliwy na
ingerencję bezpośrednią - w postaci odwiedzających ją ludzi, jak również pośrednią, wynikającą ze
zmian klimatycznych (np. ocieplenie klimatu będące skutkiem efektu cieplarnianego), opadów
kwaśnych deszczów (wzmożone rozpuszczanie skał węglanowych - m. in. nacieków). Mając
świadomość zagrożeń możemy sprawić, aby to, co stworzyła natura - nadal istniało.

Obecnie na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego znanych jest ponad 600 jaskiń o łącznej długości około 100 km, a w całej Polsce jest ich
ponad 2000. Ludzie, którzy je odwiedzają mają większą niż dawniej świadomość zagrożeń i konieczności ochrony środowiska jaskiniowego.
Zrzeszeni w licznych speleoklubach biorą udział w akcjach sprzątania jaskiń, obserwacjach i zliczaniu nietoperzy, a także w badaniach
naukowych nad środowiskiem i budową jaskiń. Im więcej będziemy o jaskiniach wiedzieli, tym skuteczniej będziemy potrafili je chronić.

Istnieje również niepisany kodeks zawierający najbardziej podstawowe zasady, których każdy grotołaz przestrzega.
A dlaczego? - A BO TAK!.

Spiszmy więc sobie te zasady (ktoś kiedyś w końcu musi to zrobić...)