Początkowy etap tworzenia się jaskiń krasowych, w którym dominują procesy korozji i erozji szczelin masywu skalnego nazywany
szczelinowym. Powstają wówczas główne ciągi przyszłych korytarzy jaskiniowych połączonych salami, kominami i studniami jaskiniowymi.

W miarę dalszego powiększania się kanałów w systemie jaskiniowym zaczynają się pojawiać przestrzenie nie wypełnione wodą, która wybiera
sobie najbardziej dogodne drogi przepływu wzdłuż głównych ciągów jaskini. W studniach i korytarzach przechwytujących duże ilości szybko
płynącej wody, tworzą się różne formy budowy jaskini - progi, pochylnie, kaskady, kotły wirowe (eworsyjne), marmity, na podstawie których,
eksplorujący w późniejszym okresie jaskinię speleolodzy, odtwarzają historię jej powstania.
W szerokich korytarzach woda tworzy podziemne rzeki z malowniczymi wodospadami. Etap kształtowania jaskini przez swobodnie płynącą
wodę nazywa się przepływowym. W miejscach, gdzie zmniejsza się prędkość przepływu rzeki podziemnej następuje gromadzenie osadów -
materiału skalnego niesionego dotychczas przez wartki nurt. Mówimy wtedy, że rozpoczyna się etap akumulacji. Powstają wówczas błotniste
namuliska pokrywające nieraz grubą warstwą długie fragmenty ciągów jaskiniowych, a czasem wypełniające korytarz po sam strop. Tworzą się
też kręte, wypłukane przez swobodnie płynące wody, meandry i rozlewiska w formie jeziorek. W najniższych partiach jaskini korytarze lub ich
fragmenty bywają zalane wodą nieraz po sam strop tworząc tzw. syfony. Z czasem, w miarę poszerzania się kanałów odprowadzających wodę
z jaskini oraz w wyniku rozwoju sieci rzecznej na powierzchni, poziom wód obniża się odsłaniając coraz niższe - głębsze fragmenty systemu
jaskiniowego.
Za zakończenie procesu drążenia systemu jaskiniowego można umownie przyjąć moment, gdy krążąca w najniższych partiach jaskini woda,
będąca pod ciśnieniem hydrostatycznym, znajdzie swobodne ujście z masywu skalnego na powierzchnię (wywierzysko). Stopniowo obniża
się wówczas jej poziom w jaskini, przez co zmniejsza się napór słupa wody. Przestaje penetrować wszystkie szczeliny skalne, będące w jej
zasięgu - podąża głównym ciągiem w postaci rzeki podziemnej drążąc jedynie dno i ściany swojego koryta.
Równocześnie w najwyższych - najsuchszych partiach jaskini, gdzie woda pojawia się tylko w postaci deszczu podziemnego i powstałych
wcześniej jeziorek, zaczynają gromadzić się osady naciekowów wapiennych będące wynikiem krystalizowania rozpuszczonego w wodzie
węglanu wapnia. W większości polskich jaskiń z nastaniem zimy w partiach przyotworowych powstają nacieki lodowe. Przyjmują formy
zbliżone do nacieków kalcytowych, charakteryzują się jednak o wiele szybszym tempem wzrostu. Najczęściej mają one charakter okresowy,
jednak w niektórych jaskiniach położonych w górnych partiach masywu górskiego, odznaczających się szczególnym mikroklimatem
- nie topnieją.

Aby określić wielkość jaskini podaje się jej:

DŁUGOŚĆ - łączna długość
wszystkich korytarzy

GŁĘBOKOŚĆ - odłeglość mierzona
w linii prostej od otworu do dna jaskini

DENIWELACJĘ - odległość w linii
prostej od najniższego do najwyższego
punktu jaskini, jeśli znajduje się on ponad
otworem jaskini

Biorąc pod uwagę sposób rozwinięcia systemu jaskiń dzielimy je na:

składające się głównie z ciągów pionowych
(studni i szczelin), ułożonych w stosunku do
siebie równolegle na tym samym lub na różnych
poziomach, połączonych krótkimi odcinkami
poziomymi lub skośnymi korytarzami jak np.
tatrzańska jaskinia Śnieżna Studnia.

zbudowane są głównie z sieci
błądzących korytarzy z niewielkimi prożkami
lub pochylniami, łączących się ze sobą
bezpośrednio albo poprzez większe i mniejsze
sale. Przykładem może być położona w Tatrach
udostępniona turystycznie jaskinia Mylna.

nie posiadające zdecydowanego charakteru
pionowego lub poziomego. Tworzą je systemy
korytarzy położonych na różnych poziomach,
połączonych studniami, pochylniami i
szczelinami. Taką budowę reprezentuje
tatrzańska jaskinia Zimna.