CZY W POLSKICH JASKINIACH JEST ZIMNO?
- czyli ŚRODOWISKO JASKINIOWE
 
 
świat wnętrza jaskini wydaje nam się obcy i nieprzyjazny, gdyż jest całkowicie odmienny od środowiska, w którym żyjemy. Decyduje o tym:
całkowity brak dostępu światła słonecznego, mikroklimat o bardzo dużej wilgotności i niskiej, stabilnej temperaturze, niemal wszechobecna w
różnych postaciach woda, oraz specyficzna fauna i flora jaskiniowa. Pomimo tego jaskinie różnią się od siebie warunkami w nich panującymi.
Ich mikroklimat zależy w dużej mierze od cyrkulacji powietrza i odległości od otworu wejściowego.
TEMPERATURA
Ze względu na warunki termiczne i cyrkulację powietrza jaskinie dzielimy na statyczne i dynamiczne.
STATYCZNE
utrzymuje się w nich w miarę stała temperatura, podlegająca
wahaniom jedynie w sąsiedztwie otworu.

statyczne zimne

W przypadku, gdy pr?żnia za otworem wejściowym prowadzi w d?ł, zimą
w jaskini gromadzi się zimne powietrza, kt?re latem, jako cięższe, nie
wydostaje się na zewnątrz (powstaje korek powietrzny). Są to jaskinie
statyczne zimne.

W jaskiniach takich możemy odczuć wyraźnie miejsce graniczenia
ze sobą zimnego i ciepłego powietrza. Pomimo małych rozmiarów
zawsze panuje w nich chłód, nawet, gdy na zewnątrz jest upał.
Może też istnieć sytuacja odwrotna:

statyczne ciepłe

Od otworu wejściowego korytarze jaskini wznoszą się ku górze, a w
ich wnętrzu latem gromadzi się ciepłe powietrze. Pomimo zimowych
chłodów w jaskini nadal jest ciepło, gdyż ciepłe powietrze - jako lżejsze
- utrzymuje się pod stropem i "nie wpuszcza" chłodnego wgłąb.
Takie jaskinie nazywamy statycznymi ciepłymi.

Warunki statyczne panują zazwyczaj w małych jaskiniach i niszach
skalnych, które mają jeden lub kilka otworów na tej samej wysokości i
żadne szczeliny nie łączą ich dodatkowo z powierzchnią terenu lub
innymi jaskiniami. Gdyby połączenie istniało - zgromadzone powietrze
szybko wydostałoby się na zewnątrz.

DYNAMICZNE
mają dwa lub więcej otworów (lub szczelin łączących ich wnętrze
z powierzchnią), położonych na różnych wysokościach. Cyrkulacja
powietrza odbywa się w nich przez cały rok i jest spowodowana
istnieniem różnicy ciśnień i temperatury powietrza w pobliżu tych
otworów.
Większość jaskiń to jaskinie o mikroklimacie dynamicznym. Ponieważ
zazwyczaj z powierzchnią łączy je cała sieć mniejszych lub większych
szczelin, sposób przepływu powietrza w ich wnętrzu jest
skomplikowany i zależny od ilości oraz wielkości otworów, kształtu
istniejących próżni, a także wielkości całego systemu jaskiniowego.
Przepływ powietrza zazwyczaj powoduje znaczne wahania termiczne
i zmiany wilgotności. Im dalej od otworów, tym mniejszy jest
przepływ powietrza i tym bardziej ustabilizowane są tam warunki
klimatyczne. W małych jaskiniach temperatury bywają zmienne
i panuje tam mniejsza wilgotność powietrza.
W dużych jaskiniach tatrzańskich zmienne warunki mikroklimatyczne
panują w rejonach przyotworowych i w okolicach szczelin łączących je
z powierzchnią. W głębszych partiach, gdzie dopływ powietrza z
powierzchni jest znikomy lub napływające powietrze zdąrzy się już
ochłodzić i zawilgotnieć, wilgotność jest zbliżona do 100%, a
temperatura jest równa średniej rocznej temperaturze miejsca na
powierzchni masywu położonego na tej samej wysokości:
W wiekszości polskich jaskiń temperatura ta zawiera się w granicach
od +3 do +8 st.C.
Ruch powietrza w jaskini może lokalnie być też wywołany gwałtownym - burzliwym przepływem wody, np. wodospadu (np. w Studni Wiatrów w
tatrzańskiej jaskini Wielkiej Śnieżnej).
WODA
Istotnym elementem środowiska jaskiniowego jest woda. W jaskiniach wyodrębniają się trzy strefy różniące się stosunkami wodnymi.
Najwyżej położona jest strefa sucha, gdzie
woda pojawia się głównie w postaci
deszczu podziemnego pochodzącego z
przesiąkających wód atmosferycznych.
Jest to tzw. strefa deszczu.

Poniżej znajdują się fragmenty zalewane
podczas przyboru wód w podziemnych
potokach zwane strefą rzeki podziemnej.

Najniższe partie jaskini stanowi sieć
szczelin wypełnionych wodami masywu
wapiennego (czasami pod znacznym
ciśnieniu hydrostatycznym), o bardzo
niewielkim przepływie. Jest to strefa
saturacji będąca niejako system naczyń
połączonych z występującymi w jej
najwyższej części syfonami.

Stan wody w jaskiniach jest zmienny, uzależniony od intensywności opadów atmosferycznych i od pory roku. Najbardziej sucho jest w okresie
zimowym, natomiast wiosną w wyniku topnienia pokrywy śnieżnej poziom wody wzrasta najbardziej i wiele ,,normalnie" dostępnych jaskiń
zostaje zatopionych. Przykładem może być tatrzańska jaskinia Kasprowa Niżnia zwiedzana bez większych trudności w pozostałych porach roku,
natomiast w czasie roztopów przez jej otwór wypływa rwący potok. Zimą, w partiach przyotworowych jaskiń, z uwagi na wpływ niskich temperatur
panujących na powierzchni pojawiają się okresowo formy lodowe i bywa nawiewany śnieg.
rozkład temperatur w jaskini na początku zimy.
Jako pierwszy powstaje lód podłogowy.
rozkład temperatur w jaskini w środku zimy.
Nacieki lodowe wytworzyły się już również na stropie jaskini.
W niektórych polskich jaskiniach lód utrzymuje się przez cały rok. Zdarza się to w specyficznych warunkach ukształtowania korytarza lub studni
i odpowiednich warunków przepływu powietrza. Przykładem takiej formy jest pokrywa lodowa w otworze tatrzańskiej jaskini Śnieżnej.

ŚWIATŁO

Brak dostępu światła słonecznego jest bardzo charakterystycznym elementem środowiska jaskiniowego. Jego zasięg ogranicza się do partii
przyotworowych i zależy od położenia, kształtu i rozmiarów otworu, przebiegu ciągów wylotowych i pokrywy roślinnej otaczającej otwór.

Czynnik ten determinuje wszystkie inne elementy mikroklimatu oraz wpływa na obecność i przystosowanie różnych form życia do egzystencji w
jaskini.
świat wnętrza jaskini jest unikatowym ekosystemem, o właściwej sobie budowie, charakterystycznym, stabilnym
mikroklimacie i specyficznych formach życia - florze i faunie jaskiniowej. Każda jaskinia stanowi niepowtarzalne
środowisko przyrodnicze, niezwykle wrażliwe na wpływy zewnętrzne, dostarczające nam wielu informacji na temat
procesów i mechanizmów nim rządzących, lecz również o historii geologicznej rejonu.
cyrkulacja powietrza ciepłego i chłodnego
w jaskini dynamicznej dwuotworowej
cyrkulacja powietrza ciepłego i chłodnego
w jaskini statycznej rozwiniętej w dół
cyrkulacja powietrza ciepłego i chłodnego
w jaskini statycznej rozwiniętej w górę