Formy naciekowe to naturalna ozdoba podziemnych komór i korytarzy. Często pokrywają całe
powierzchnie stropu, spągu oraz ścian sal i korytarzy jaskiń, osiągając przy tym niekiedy znaczne
rozmiary i fantastyczne kształty. Nie dziwi fakt, że człowiek nadaje im przeróżne nazwy. "Duch jaskini"
(głowa w Jaskini Wierzchowskiej Górnej), "kręgosłup dinozaura" (w Jaskini Nietoperzowej), "podziemny
las" i "końskie nogi" (w Jaskini W Zielonej Górze) - to tylko nieliczne przykłady. A mamy przecież Jaskinię
Raj - której nazwa pochodzi od pierwszych słów wypowiedzianych przez odkrywcę na widok szaty
naciekowej: "o, Raju". W Polsce nacieki nie przekraczają jednak kilku metrów długości bąd? wysokości.
Głównie dzięki bogactwu form naciekowych niektóre jaskinie stanowią dużą atrakcję turystyczną
- szczególnie te, w których szata zachowała się w stanie naturalnym, niezniszczonym.

Proces krystalizacji nacieków rozpoczyna się w najsuchszych partiach jaskiń, nie ulegających już
okresowemu zalewaniu przez wodę. Tzw. "suche partie jaskini" nie są takimi w dosłownym tego słowa
znaczeniu.

W wapiennym masywie skalnym istnieje ciągle ogromna ilość
drobnych szczelin, spękań i kanalików, którymi pewna część
wód atmosferycznych, nie zebranych przez wykształconą już
powierzchniową sieć rzeczną, dociera do stropów jaskiń,
po czym spada w postaci podziemnego deszczu lub pojedynczych kropel. Nie dziwmy się więc, gdy
podczas ich zwiedzania, coś kapnie nam na nos lub głowę. To znak, że jaskinia żyje i tworzy powoli
swoją ozdobę - nacieki.
Powstawanie szaty naciekowej jest procesem odwrotnym do rozpuszczania skał węglanowych w
wodzie. Migrując przez skałę woda rozpuszcza ją tworząc roztwór, z którego z kolei w sprzyjających
warunkach, zaczyna się wytrącać węglan wapnia - najczęściej w postaci kryształków kalcytu, rzadziej
aragonitu:

Dzieje się tak, gdy wydostający się ze szczelinek skalnych roztwór ulega rozprężeniu oraz
gdy sączy się na tyle wolno, że woda zdąży odparować pozostawiając za sobą ścieżkę krystalicznego osadu.

W zależności od lokalizacji ujścia szczelinki tworzą się różne formy naciekowe określane mianem grawitacyjnych, gdyż ich wzrost odbywa się
zgodnie z kierunkiem działania sił grawitacji. Chyba każdy z nas słyszał o stalaktytach i stalagmitach. Każdy też pewnie miał problem z ich
lokalizacją: góra czy dół? Istnieje pewna obrazowa zasada ułatwiająca zapamiętanie:

Pamiętajmy zatem, że stalaktyty "rosną" w dół i zwisają nad naszymi głowami,
natomiast na dnie znajdziemy narastające ku górze ich "lustrzane odbicia" - stalagmity.
W wyniku narastania stalaktytów i stalagmitów może dojść do ich połączenia. Powstała
wówczas forma nosi nazwę kolumny naciekowej.

Gdy woda ze szczelin spływa kroplami lub małym strumyczkiem po nachylonym stropie i ścianie,
powstają wtedy niezwykle ozdobne, często bardzo cienkie i prześwitujące draperie i zasłony.
Najczęściej spotykanymi naciekami są polewy, nieraz o znacznej grubości, pokrywające duże
powierzchnie ścian i dna korytarzy. Przyjmują one formy żeber, nacieków tarczowych, nacieku
kaskadowego, kożuchowego, wełnistego lub pól ryżowych. W obrębie namuliska tworzą one
niekiedy kilka warstw. Polewy często zbudowane są z miękkiego lub wyschniętego (stwardniałego)
mleka wapiennego.
Przyroda potrafi nas ciągle czymś zaskoczyć. Podczas zwiedzania jaskiń można zobaczyć nacieki
wyrastające ze ścian, które zdają się kpić z panującej powszechnie na ziemi siły ciążenia. To wyrostki
(nacieki) agrawitacyjne (błądzące), przy których wzroście główną rolę odgrywają mechanizmy
krystalizacji. Należą do nich nacieki grzybkowe i inkrustacyjne, jak np.: heliktyty. Nacieki
grzybkowe znane są z większości polskich jaskiń podczas gdy heliktyty są u nas formą bardzo
rzadką.
W wodach stojących i przepływających przez jaskinię w trakcie swobodnej krystalizacji powstaje
trzecia grupa nacieków zwanych nieraz naciekami podwodnymi. Należą do nich mise martwicowe
lub ich malownicze kaskady, szczotki kalcytowe o dużych, ładnie wykształconych kryształach oraz
tzw. perły jaskiniowe czyli pizoidy.

Pamiętajmy też, że nacieki mogą tworzyć się z rozmaitych minerałów. Znamy między innymi formy zbudowane z siarki, pirytu, sfalerytu,
limonitu, hematytu, soli kamiennej i potasowej, gipsu. W okresie zimy w częściach, do których dociera mróz, powstają też piękne lecz nietrwałe
nacieki lodowe ("chłopki lodowe"), tworzące podobne formy do klasycznych nacieków kalcytowych.

Powszechnie panująca w jaskiniach ciemność, skrywa przed człowiekiem wręcz fantastyczną grę barw szaty naciekowej, którą możemy
zobaczyć nawet przy użyciu zwykłej latarki.

Nacieki zbudowane z czystego kalcytu są białe lub przejrzyste - bezbarwne. Białe zabarwienie
pochodzi z zawartych w ich strukturze pęcherzyków powietrza oraz licznych defektów typu
mikropęknięć, czy też specyfiki wykształcenia mikrokryształów - szczególnie w przypadku
nacieków z mleka wapiennego.

Ale nie wszystko pod ziemią jest białe. Wystarczy, że
w procesie wzrostu stalaktytów (lub stalagmitów),
"przechwycona" zostanie domieszka związków żelaza,
a barwa zmieni się na żółtawą, bursztynową, brunatno-
rdzawą, aż do czerwonej z różnymi odcieniami. Natomiast
mangan spowoduje jej zmianę od brunatnej do czarnej
włącznie.

Tworzenie się szaty naciekowej w jaskiniach jest procesem powolnym, trwającym tysiące lat, a jego szybkość zależy od zespołu warunków
fizycznych i chemicznych panujących we wnętrzu jaskini i na powierzchni wapiennego masywu. Pamiętajmy o tym podczas zwiedzania jaskiń,
szczególnie w momencie, gdy nasza ludzka wola posiadania pamiątek będzie prowadziła rękę w stronę wiszącego, kamiennego sopla.
"Wzrost" nacieków w różnych miejscach na świecie jest różny. W Czechach, średni przyrost stalaktytów wynosi około 3 mm rocznie,
a w Stanach Zjednoczonych, aż 25 mm. Generalnie rzecz ujmując, ciepły klimat sprzyja powstawaniu okazałej szaty naciekowej. Delikatny
mikroklimat odpowiedzialny za powstanie naturalnych "dzieł sztuki jaskiniowej" bardzo łatwo może zostać zachwiany, doprowadzając
do zahamowania procesów budujących szatę jaskiniową lub wręcz do jej zniszczenia.
Wzmożony wzrost nacieków następuje w okresach cieplejszego klimatu, natomiast ich wietrzenie - w okresach chłodniejszych. Powstawałe
w ten sposób kolejne generacje nacieków, badane metodami izotopowymi, pozwalają określić wiek i historię powstawania jaskini, a także
dostarczają danych dotyczących genezy całego górotworu i warunków klimatycznych minionych epok geologicznych.