Miejscem szczególnie związanym ze świętokrzyskimi
dinozaurami jest rezerwat Gagaty Sołtykowskie,
położony na wschód od Skarżyska-Kamiennej. Opiekę
nad nim sprawuje Nadleśnictwo Staporków. Pochodzi
stamtąd największy znaleziony dotychczas w Polsce,
mający ponad 60 cm długości, ślad dinozaura
drapieżnego. W samym rezerwacie zabezpieczono i
udostępniono zwiedzającym powierzchnię z tropami
dinozaurów, m.in. najstarszy znany zapis stadnego życia
zauropodów (dwa równoległe szlaki osobników dorosłych
oraz cztery ścieżki osobników młodocianych). Oprócz
śladów zauropodów (z ichnorodzaju Parabrontopodus) w
rezerwacie odkryto tropy pozostawione przez różne
gatunki wczesnych teropodów z grupy ceratozaurów,
należące do ichnorodzajów Kayentapus, Anchisauripus i
Grallator.
Z Sołtykowa pochodzą również bardzo rzadkie i
nietypowe znaleziska, jak najwcześniejsze świadectwo
przypuszczalnej opieki dinozaurów nad potomstwem
(młody zauropod szedł u boku dorosłego, zapewne
dziesięciometrowego). Młode nie bez powodu trzymały
się blisko rodziców. Wielkie, ponadpółmetrowej długości
tropy dinozaura z ichnorodzaju Megalosauripus to
dowód, że żył tu olbrzymi drapieżnik. Odtworzona na
podstawie śladu budowa jego stopy wskazuje na
przedstawiciela allozauroidów, kuzyna późnojurajskiego
allozaura.
Z rezerwatu Gagaty Sołtykowskie pochodzą również
ślady dinozaurów z zachowanym odciskiem śródstopia.
Tego typu formy są niezwykle rzadkie. Palcochodne
dinozaury zostawiały prawdopodobnie takie tropy, gdy
skradały się za ofiarą podczas polowania, zatrzymywały
się przy zjadanej zdobyczy albo gdy odbywały tańce
godowe, uginając kolana i dotykając podłoża
śróstopowym odcinkiem nogi.
W rezerwacie Gagaty Sołtykowskie można spotkać
nie tylko tropy dinozaurów, ale i wiele zwierząt
współczesnych, w tym chronionych płazów i gadów
(uwaga na żmije!).

Osłonięte dzis wiatą tropy z
Sołtykowa są najstarszym na
świecie świadectwem stadnego
trybu życia zauropodów

Pochodzące z Sołtykowa tropy młodego zauropoda
obok dorosłego są najstarszym na świecie śladem
opieki dinozaurów nad potomstwem.

stanowiska późnojurajskie:
Bałtów,
Ożarów,
Błaziny,
Wierzbica

jura środkowa



stanowiska wczesnojurajskie:
Sołtyków (Odroważ,
Staporkow) Gromadzice (2),
Gliniany Las (Mniów),
Zapniów,
Jakubów (Przysucha),
Idzikowice

Lessowe wąwozy w rejonie
miejscowości Gromadzice podal
Ostrowca Świętokrzyskiego kryją ślady
zauropodów (Parabrontopodus),
tyreoforów (Moyenisauropus) i
teropodów (Anchisauripus, Kayentapus).
Obecnie zabiega się o ochronę tego
stanowiska. Być może powstaną tu
ścieżki dydaktyczne.

trop zauropoda z Gromadzic

Bardzo interesujące ślady znaleziono w rejonie Mniowa, lezącego
na północny zachód od Kielc. Badania prowadzone na przełomie
lat 80. i 90. XX w. ujawniły bogaty zespół tropów wczesnojurajskich
dinozaurów: tyreoforów, zapewne wczesnych stegozaurów (tropy
Moyenisauropus) i ankylozaurów (Anomoepus), małych
dinozaurów drapieżnych (Grallator i prawdopodobnie
Carmelopodus), a także tropy wiązane z dinozaurami
ptasiomiednicznymi (Wintonopus) oraz przypisywane wczesnym
ptakom (Plesiornis). Stanowisko w okolicach Mniowa to jedno z
najbogatszych w skamieniałości śladowe dinozaurów miejsc na
świecie. Ich zagęszczenie często przekracza 10 odcisków na metr
kwadratowy. Można powiedzieć, że jest to obszar wręcz zadeptany
przez dinozaury. Dzisiaj stan tego odsłonięcia, niestety,
uniemożliwia jakiekolwiek obserwacje. Wędrujące dinozaury zostawiły
tu liczne ślady na piaszczystej mierzei między laguną a otwartym
morzem.

trop Plesiornis
z Glinianego Lasu
kolo Mniowa

trop Moyenisauropus
z Glinianego Lasu koło Mniowa

Na początku 2002 roku odkryto kolejne dwa
stanowiska z tropami dinozaurów.
W okolicach Opatowa w osadach wczesnojurajskich
natrafiono na ślady wczesnych tyreoforów i
dinozaurów drapieżnych, a w kamieniołomie
nieopodal Iłży - późnojurajskich allozauroidów, a
także wielkich zauropodów. Długo sądzono, że w
późnej jurze cały obszar Polski pokrywało morze i
nie ma szans na znalezienie u nas pozostałości
ówczesnych dinozaurów. Ostatnio jednak
odnaleziono je również w osadach późnojurajskich,
nie tylko w Iłży, ale i w Ożarowie i Bałtowie. Są
wśród nich tropy stegozaurów (zaawansowanych
tyreoforów z kolcami na ogonie), ornitopodów
(przeważnie dwunożnych dinozaurów
ptasiomiednicznych) i teropodów oraz zauropodów
(zapewne brachiozaurów).

Od lipca 2003 r. dzięki staraniom Stowarzyszenia
Przyjaciół Bałtowa, można tam spacerować
ścieżkami dydaktycznymi prowadzącymi do tropów
dinozaurów, a od sierpnia 2004 r. także podziwiać
naturalnej wielkości rekonstrukcje dinozaurów
wykonane przez Krzysztofa Kuchnio.

Muzeum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie:
jedna z większych kolekcji tropów dinozaurów w Europie. Na wystawie stałej
można zobaczyć ślady dinozaurów ptasiomiednicznych (tropy zwane
Anomoepus i Moyenisauropus), zauropodów (Parabrontopodus) i dinozaurów
drapieżnych (Kayentapus, Anchisauripus), w tym największego drapieżnika jaki
żył na ziemiach polskich, 10-metrowego allozauroida (Megalosauripus),
odkrytego przez Grzegorza Niedźwiedzkiego, który swymi badaniami zasłużył
na zwycięstwo w Konkursie Młodych Naukowców Unii Europejskiej w
Amsterdamie w 2001 roku.

pierzasty dilofozaur Dyzio wyrzeźbiony
przez Martę Szubert stoi w głównej sali
warszawskiego Muzeum Geologicznego

Muzeum Oddziału Świętokrzyskiego Państwowego Instytutu Geologicznego w Kielcach:
niewielka ekspozycja tropów dinozaurów z rejonu Mniowa i Ostrowca Świętokrzyskiego (a
także starszych o 50 milionów lat płazów i gadów z pobliskich odsłonięć pstrego piaskowca,
np. w Wiórach).

Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach
mieszczące się w zabytkowej hucie: tropy dinozaurów
z wczesnej i późnej jury oraz wielki zbiór tropów
kręgowców z Wiór koło Ostrowca Świętokrzyskiego
pochodzących z samego początku ery mezozoicznej,
tuż po największym w dziejach Ziemi wymieraniu,
które utorowało drogę ewolucji dinozaurów. W
przygotowaniu jest rozbudowa tej ekspozycji.

Park Jurajski w Bałtowie:
ślady późnojurajskich dinozaurów
(ścieżka dydaktyczna) i wystawa
plenerowa rekonstrukcji dinozaurów
naturalnej wielkości.

Ślady późnojurajskich
dinozaurów oraz ich
rekonstrukcje można
zobaczyć w Bałtowie. Do
śladów prowadzi ścieżka
ekologiczna.

Allozaura wyrzeźbił Krzysztof Kuchnio

Muzeum Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie:
szczątki i modele dinozaurów z Mongolii

Muzeum Ziemi PAN w Warszawie:
nieliczne małe dinozaury z Mongolii

Skalna Kotlina Dinozaurów w
Śląskim ZOO (Chorzów):
rekonstrukcje kredowych
dinozaurów z Mongolii

Muzeum Ewolucji Instytutu Paleobiologii PAN w Warszawie:
m.in. triasowe pradinozaury z Krasiejowa na Opolszczyźnie
oraz późnokredowe dinozaury z Mongolii